آتشکده آتشکوه
تاریخچه
به گفته ابن فقیه همدانی، این بنا تا قرن چهارم هجری برپا و سالم بوده‌است. همچنین او این بنا را هم‌طراز ایوان کسری و معبد آناهیتا در کنگاوردانسته‌است.
حکیم محمدتقی خان در کتاب گنج دانش دربارهٔ بنای آتشکده آورده‌است:
گویند جاسب، از بناهای یکی از امرای عسکریه، همای دختر بهمن بن اسفندیار مشهور به نیمور است و این امیر در نراق و دلیجان و دهات پشت گدار، حکومت داشته و امیر مزبور آتشکده‌ای در دو فرسخی نیمور در کوه آتشکوه ساخته و به وضع چهار صفحه بنا شده‌است. هنوز پایه‌هایش برقرار است و در آن سنگ‌های عریض و طویل به کار برده‌اند که هر قطعه سنگی از آن، یک زرع و نیم عرض و سه زرع طول دارد و ۱۲ گره، کلفتی هر پارچه سنگ می‌شود.
هوتوم شیندلر و آندره گدار در دهه ۱۳۱۰ خورشیدی نیز به بررسی این بنا پرداخته‌اند. گدار ابتدا از بنا با عنوان آتشگاه یاد می‌کند و نقشه‌ای از دیوار محاطی و دهلیزهای احتمالی آن بر اساس تصوراتی که می‌کرده است، رسم می‌کند، اما سپس با توجه به قرائن موجود، نقشهٔ مفروض خود را رد می‌کند و از بنا به عنوان یک علامت راه‌یابی یاد می‌کند. آندره گدار همچنین در توصیه بنا می‌گوید:
ترکیب این بنا به نظر عجیب می‌رسد. شبستان بزرگ گنبددار خیلی بازی وجود دارد که گنبد آن بر پایه‌هایی با ستون‌های جاسازی شده در دیوار نهاده شده است
اما به اعتقاد رضا مرادی غیاث‌آبادی، اینجا نه آتشکده که «چارتاقی» بوده‌است، مانند چارتاقیِ نیاسر کاشان.
موقعیت جغرافیایی
این آتشکدهٔ خاموش در ۵ کیلومتری راه نیمور به دلیجان و در نزدیکی روستای آتشکوه‌است. با شهر محلات نزدیک به ۱۳ کیلومتر فاصله دارد.
آتشکده در دامنهٔ کوه آتشکوه و در کنار رودخانه‌ای به همین نام در گستره‌ای نزدیک به ۶۰۰ مترمربع ساخته شده‌است. در ازای آن ۴۰ متر و ۲۸ سانتی‌متر و پهنایش در بخش خاوری(:شرقی)۶۰ متر و ۱۲ سانتی‌متر و در بخش باختری(:غربی) ۲۵متر است. روستای آتشکوه با کمتر از ۱۰ خانوار ده ضلع شمالی این بنا قرار گرفته است.
میل میلونه
مشخصات
این بنا ۸ متر ارتفاع دارد.ساختمان مربوط به میل میلونه، ۴ نبش داشته و زمینی به اندازه ۴ جریب که تقریباً برابر ۳۲۰۰ مترمربع است، داخل این نبش‌ها قرار می‌گرفته‌است.
میل میلونه بقایای ساختمانی است که کتای «تاریخ قم» نیز از آن یاد شده‌است؛در غرب نیمور در میان اراضی کشاورزی ستونی از سنگ‌های ریز که با ملات ساروج روی هم چیده شده‌اند وجود دارد. بلندی این ستون ۷ تا ۸ متر است و نشان از یک چهار طاقی دارد که آتشکده بوده است. این بنا را هم اکنون میل میلونه می‌گویند، ولی به احتمال قوی باقی مانده آتشکدهٔ «وره» است که در کتب تاریخی هم از آن یاد شده است. قلعه جمشیدی که بنا به روایتی هسته اولیه نیمور بوده، کمی بالاتر از این آتشکده واقع شده است.
این اثر تاریخی در سال ۱۳۸۶ توسط سازمان میراث فرهنگی با شماره ۱۹۶۸۵ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.
میل میلونه باقیماندهٔ بنایی عجیب در شهرستان نیمور که احتمالاً باقیماندهٔ یک بنای سنگی بسیار عظیم و باستانی است که از سنگ و ساروجساخته شده‌است. برخی معتقدند این بنا برج مراقبتی برای قلعه جمشیدی بوده‌است.اما بعضی نیز آن را بقایای آتشکده‌ای به نام ورنهمی‌دانند.
قلعه جمشیدیه
قلعه جمشیدی از آثار باستانی شهرستان نیمور واقع در استان مرکزی است که به قلعه گبری نیز معروف است. از آثار دوره ساسانی محسوب می‌شود.
تاریخ‌نگاران قدمت این بنای باستانی را به زمان پادشاهی جمشید نسبت داده‌اند.
این قلعه، دارای خندق و دروازه چوبی مجهز به ابزارهای ضد حریق بوده‌است و راه‌های پنهانی، آن را به خارج وصل می‌کرده. بالای دروازه قلعه، تالاری بوده که ۲۰ نفر می‌توانسته‌اند در آنجا تیراندازی کنند. در داخل این قلعه کانال‌های زیر زمینی وجود داشته که به زمین‌های زراعی اطراف شهر منتهی می‌شده‌است.
گفته شده آزادخان افغانی در حمله‌ای که به این شهر داشته، نتوانسته به این قلعه نفوذ کند و مردم این شهر در اینجا سنگر گرفته بودند. این محاصره مدت‌ها ادامه یافت و هیچ‌کس قادر به نفوذ به داخل قلعه نشده‌است. اهالی شهر در زمان محاصره به صورت محرمانه از کانال‌های زیر زمینی بیرون رفته و آذوقه به داخل قلعه حمل می‌کرده‌اند.
متأسفانه این قلعه در حال تخریب است. از این قلعه هنوز نبشی و بخشی از دیواره جنوبی و شرقی باقی مانده که آن هم رو به ویرانی است.
یخچال
یخچال نیمور در شهرستان نیمور و در یک کیلومتری میدان سنگ قرار دارد. این بنا تنها یخچال باقیمانده در منطقه میان خمین و دلیجان است که هنوز پابرجا مانده‌است ولی امروزه کارکرد خود را از دست داده‌است.
نمای بیرونی یخچال که به شکل گنبد مخروطی است که بر اثر بارش‌های جوی فرسایش یافته و در بدنهٔ آن آثار فرسایش به چشم می‌خورد.
این بنا با شماره ۱۹۰۲۴ در اسفند ماه سال ۱۳۸۵ در فهرست آثار ثبت شدهٔ ملی قرار گرفته‌است.
خصوصیات این بنا
ضخامت دیوارهای این بنا بیش از یک متر است. نمای داخلی گنبد با آجر کار شده و شکل هندسی زیبایی را به وجود آورده‌است. ارتفاع یخچال از محل مخزن تا انتهای مخروط تقریباً ۱۰ متر است. مخزن یخچال با خاک پر شده‌است.
طرز کار
طرز کار این یخچال به این صورت بوده که میراب‌ها در فصل زمستان، برای تهیه یخ آب قنات یا نهرها را به حفره‌ها و گودال‌هایی که در نزدیک بنای یخچال بوده هدایت می‌کردند. بعد از آماده‌شدن یخ، با کمک مردم یخ‌ها را خرد می‌کردند و روی بستری از کاه در چالهٔ یخچال می‌ریختند. پس از پر شدن چاهٔ یخچال، در آن را با گل می‌بستند و عایق‌کاری می‌کردند.
در فصل تابستان درب یخچال را باز کرده و از یخ آن استفاده می‌کردند. نوع ساخت یخچال و دیوارهای قطور آن، مانع از آب‌شدن سریع یخ می‌شده‌است. در فصل تابستان، یخچالدار در یخچال را می‌گشود و با استفاده از ابزارهایی نظیر کلنگ یااره یخ‌ها را به صورت قطعه درآورده تا انتقال آنها به نقاط مسکونی فراهم شود.
